T.C.
ÇALIŞMA VE SOSYAL GÜVENLİK BAKANLIĞI
İş Sağlığı ve Güvenliği Genel Müdürlüğü

İş sağlığı ve güvenliğinin önemi ve konunun müstakil bir kanunda etraflıca düzenlenmesi adına 6331  sayılı  İş  Sağlığı  ve  Güvenliği  Kanunu  30/6/2012  tarihinde  yayımlanarak  yürürlüğe  girmiştir. Kanun, işverenin yükümlülüklerini iş sağlığı ve güvenliği için gerekli her türlü önlemi alma zorunluluğu, önlemlerin  uygulanması açısından  denetleme, çalışana  yaptığı iş  ve çalışma  riskleri  hususunda  gerekli eğitimi verme, işyerindeki olası  risklere yönelik genel bir değerlendirme  raporu hazırlama, çalışanların sağlıklarına yönelik gözetim yapma, işyerinde meydana gelen kazaları bildirme ve bu kazaların kaydını tutma  ve  diğer  yükümlülükler  ile  çalışma  alanında  iş  sağlığı  ve  güvenliği  konusunda  örgütlenmeyi sağlama  şeklinde  sıralamıştır.  Sağlık  gözetimi  yükümlülüğü  ise  Kanunun  15  inci  maddesi  aşağıdaki şekliyle düzenlenmiştir:

"Sağlık gözetimi

MADDE 15 – 1) İşveren;
a) Çalışanların işyerinde maruz kalacakları sağlık ve güvenlik risklerini dikkate alarak sağlık gözetimine tabi tutulmalarını sağlar.
b) Aşağıdaki hallerde çalışanların sağlık muayenelerinin yapılmasını sağlamak zorundadır:
1) İşe girişlerinde.
2) İş değişikliğinde.
3) İş kazası, meslek hastalığı veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde.
4) İşin devamı süresince, çalışanın ve işin niteliği ile işyerinin tehlike sınıfına göre Bakanlıkça belirlenen düzenli aralıklarla.
(2) Tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işlerde çalışacaklar, yapacakları işe uygun olduklarını belirten sağlık raporu olmadan işe başlatılamaz.
(3) Bu Kanun kapsamında alınması gereken sağlık raporları işyeri hekiminden alınır. 50'den az çalışanı bulunan ve az tehlikeli işyerleri için ise kamu hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden de alınabilir. Raporlara itirazlar Sağlık Bakanlığı tarafından belirlenen hakem hastanelere yapılır, verilen kararlar kesindir.
(4) Sağlık gözetiminden doğan maliyet ve bu gözetimden kaynaklı her türlü ek maliyet işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz.
(5) Sağlık muayenesi yaptırılan çalışanın özel hayatı ve itibarının korunması açısından sağlık bilgileri gizli tutulur."

Bu maddenin üçüncü fıkrasına göre işyerlerinde sağlık gözetimi ve sağlık raporu asıl olarak ancak ve ancak işyeri hekimi tarafından düzenlenebilecektir. Aynı fıkrada özel sektör için asıl düzenleme olan sağlık raporunun işyeri hekimi tarafından düzenlenmesi durumundan ayrıca istisna hükmü olarak 50'den az  çalışanı  bulunan  ve  az tehlikeli  sınıfta  yer  alan işyerlerinde  sağlık  raporu,  kamu  hizmet  sunucuları veya aile hekimlerinden de alınabileceği düzenleme altına alınmıştır. Maddeden de açıkça anlaşılacağı üzere, 31/12/2024 tarihine kadar kamu hariç olmak üzere az tehlikeli sınıfta yer alan elli veya üzeri çalışanı bulunan işyerlerinde, tehlikeli ve çok tehlikeli sınıfta yer alan işyerlerinde çalışacak kişilerin aile hekimi veya kamu sağlık hizmet sunucularından sağlık raporu alması uygun olmadığı gibi kanuna da aykırıdır. Bu durum istisnai olarak kamu açısından değerlendirildiğinde ise Kanunun "Yürürlük" başlıklı 38 inci maddesine göre kamu kurumlarında işyeri hekimi görevlendirme zorunluluğu 27/12/2023  tarihli  ve  7491  sayılı  Kanunun  71  inci  maddesi  ile  31/12/2024  tarihine  ötelenmiştir.  Bu sebeple kamu kurumlarında tehlike sınıfından bağımsız olarak 50'den az ve 4857 sayılı İş Kanununa tabi çalışanı bulunan kamu kurumları anılan tarihe kadar sağlık raporunu kamu sağlık hizmet sunucuları veya aile hekimlerinden de alabilirler.

Sağlık gözetimi başlıklı 15 inci maddenin birinci fıkrasının (b) bendine zikredildiği üzere işveren, çalışanların  sağlık muayenelerinin işe  girişlerde, iş  değişikliklerinde, iş  kazası, meslek  hastalığı  veya sağlık nedeniyle tekrarlanan işten uzaklaşmalarından sonra işe dönüşlerinde talep etmeleri hâlinde ve işin devamı  süresince,  çalışanın  ve  işin  niteliği  ile  işyerinin  tehlike  sınıfına  göre  Bakanlıkça  belirlenen düzenli aralıklarla yapılmasını sağlamak zorundadır. Yine Kanunda işveren ise "çalışan istihdam eden gerçek veya tüzel kişi yahut tüzel kişiliği olmayan kurum ve kuruluşlar"  şeklinde  tanımlanmıştır.  Bu hükümle  birlikte Kanunun  "sağlık  raporlarının işyeri  hekimlerinden  alınacağı"  hükmünden  anlaşılması gereken bir diğer husus da sağlık  raporlarının alınabilmesi için kişilerin öncelikle işverenler tarafından sigorta  girişlerinin  yapılmasıdır.  Bir  kişinin  çalışan  hüviyetini  haiz  olması  ancak  o  kişinin  ilgili işyerinden  sigorta  girişinin  yapılmış  olmasına  bağlıdır.  Bu  sebeple  sigorta  girişi  olmaksızın  işe  giriş muayenesi gerçekleştirilemez ve 6331 sayılı  İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu'nun 4'üncü  fıkrası hükmü gereği  sağlık  gözetiminden  doğan  maliyet  ve  bu  gözetimden  kaynaklı  her  türlü  ek  maliyet  işverence karşılanır, çalışana yansıtılamaz. Sigorta girişi sonrası yapılacak olan işe giriş muayenesinde işe sağlık yönünden uygun olmadığı sonucuna varılan çalışan için işten çıkarma taraflarca yapılan iş sözleşmesine deneme kaydı konulması suretiyle gerçekleştirilebilir.

Yukarıdaki paragrafta yer alan genel hükümle birlikte Kanunun "Kapsam ve istisnalar" başlıklı 2 nci maddesinde belirtildiği üzere kanun hükümleri kamu ve özel sektöre ait bütün işlere ve işyerlerine, bu işyerlerinin işverenleri ile işveren vekillerine, çırak ve stajyerler de dâhil olmak üzere tüm çalışanlarına faaliyet konularına bakılmaksızın uygulanır. Yasa koyucu madde metninde çırak ve stajyerlerin çalışan tanımı  içerisinde  yer  aldığını  açıkça  belirtmiştir.  Buna  göre  kişi  adına  ödenen  sigortaların  işveren tarafından ödenip ödenmediğinden bağımsız olarak kendi özel kanunlarındaki statülerine bakılmaksızın işyerlerinde istihdam edilen (çırak, stajyer, kursiyer vb.) kişilerin sağlık gözetimleri de fiilen çalışmanın gerçekleştirildiği işyeri işvereni tarafından ifa edilecektir.

20/7/2013  tarihli  ve  28713  sayılı  Resmi  Gazete'de  yayımlanan  İşyeri  Hekimi  ve  Diğer  Sağlık Personelinin Görev, Yetki, Sorumluluk ve Eğitimleri Hakkında Yönetmeliğinin 9 uncu maddesinin ikinci fıkrasının sağlık gözetimi ile ilgili olan (c) bendi aşağıdaki gibidir:

"…
c) Sağlık gözetimi;
1) Sağlık gözetimi kapsamında yapılacak işe giriş ve periyodik muayeneler ve tetkikler ile ilgili olarak çalışanları bilgilendirmek ve onların rızasını almak.
2) Gece postaları da dâhil olmak üzere çalışanların sağlık gözetimini yapmak.
3) Çalışanın kişisel özellikleri, işyerinin tehlike sınıfı ve işin niteliği öncelikli olarak göz önünde bulundurularak uluslararası standartlar ile işyerinde yapılan risk değerlendirmesi sonuçları doğrultusunda; az tehlikeli sınıftaki işlerde en geç beş yılda bir, tehlikeli sınıftaki işlerde en geç üç yılda bir, çok tehlikeli sınıftaki işlerde en geç yılda bir, özel politika gerektiren grupta yer alanlardan çocuk, genç ve gebe çalışanlar için en geç altı ayda bir defa olmak üzere periyodik muayene tekrarlanır. Ancak işyeri hekiminin gerek görmesi halinde bu süreler kısaltılır.
4) Çalışanların yapacakları işe uygun olduklarını belirten işe giriş ve periyodik sağlık muayenesi ile gerekli tetkiklerin sonuçlarını EK-2'de verilen örneğe uygun olarak düzenlemek ve işyerinde muhafaza etmek."

6331  sayılı  Kanunun  15  inci  maddesi  ile  bu  maddeye  ilişkin  uygulamanın  izah  edildiği Yönetmeliğin  9  uncu  maddesi  birlikte  incelendiğinde  işe  girişte  ve  işin  devamı  süresince  çalışanın yapılan işe  uygun  olup  olmadığının  belirlenmesi işyeri  hekiminin  görevi  olarak  sayılmış  ve  bu  göreve uygun  olarak  mezkûr  Yönetmeliğin  Ek-2'sinde  yer  alan  "İşe  giriş/Periyodik  muayene  formu"nun doldurulması  zorunlu  kılınmıştır.  Bu  sebeple  işyeri  hekimleri,  işe  giriş/periyodik  muayene  formunu Yönetmelikte  yer alan Ek-2  formuna  uygun  şekilde  doldurmaktadır. Kanunun istisnai  hükmü  uyarınca işyeri hekimi görevlendirme zorunluluğu bulunmayan işyerleri için kamu sağlık hizmet sunucuları veya aile  hekimleri  tarafından  Ek-2  formunun  doldurulması,  çalışanın  sağlık  açısından  işe  uygun  olup olmadığının  anlaşılması  adına  yasal  bir  zorunluluktur.    Anılan  sebeple  formun  hususiyet  arz  eden  bir diğer tarafı  "Kanaat  ve  Sonuç"  kısmıdır.  Bu  kısımda işyeri  hekimi  veya işyeri  hekimi  görevlendirme zorunluluğu  olmayan  işyerlerindeki  çalışanlar  için  rapor  düzenleyen  diğer  hekimler,  çalışanlar  için düzenlenecek  raporda  çalışanın  sağlığının  yapacağı  işe  uygunluğunu  belirtir  değerlendirmelerde bulunmalıdır.  İşyeri  hekimi  görevlendirme  zorunluluğu  olmayan  işyerleri  açısından  ise  söz  konusu değerlendirmeyi aile hekimleri ya da kamu sağlık hizmet sunucuları yapacaklardır.